جامعه و رسانه رسانه و زندگی روز مره: به دنبال استفاده از رسانه های جمعی انگیزه های دیده می شود که کاملا قابل پیش بینی است. در این راستا سه مدل ازسیاست های ارتباطی را نام می برند که مخاطبان را به منزله ی «قربانی»(در مدل اثرات) «مصرف کننده» (در مدل بازار) «پول رایج» در مدل کالا می بنند، در این سه مدل مخاطبان به عنوان مجموعه آماری به حساب می آید و کاملا منفعل تلقی می شوند؛ مدل های که طرح گردید به عنوان سر برگ و باز کردن باب سخن و یک نظریه خام در صفحات نوشته های اندیشمندان خود نمایی می کند؛ در حالی که ارزش علمی آن در تئوری های امروزی که دانش تجربی خوبی و کاملا معقول مطرح شده و آراء اکثر دانشمندان آن را تأیید می کند، جایگاهی ندارد. در این نوشتار می خواهم ثابت کنم که مخاطبان کاملا متأثر و منفعل رسانه ها نیستند؛ چون در جامعه ارزش ها و هنجار های وجود دارد که حتما رسانه ها به آن ها توجه دارند و واقفند، اگر به ارزش های جامعه بی مهری نماید از ناحیه مخاطبان سرزنش خواهد شد با توجه به این که هر ملتی از فرهنگ خاص خود پیروی می کند، اگر رسانه های آن سامان خلاف جهت فرهنگ عمومی حرکت کند قطعا راه به جایی نخواهد برد باید رسانه ها با فرهنگ بومی تعامل داشته باشد تاتداوم پیدا نماید و الا به هدف خود که توسعه و پیشرفت است نخواهد رسید، تعاملات اجتماعی فرهنگی رفتار های رسانه ها را تحت تأثیر قرار می دهند زیرا رفتار مخاطبان رسانه ها از اجتماع و فرهنگ شکل گرفته این دو کاملا در تعامل است به عبارت دیگر رفتار افراد هر جامعه نسبت به فرهنگ آن جامعه همانند دو روح مجزا است در یک قالب که آن پیروی از قواعد تعریف شده در یک جامعه می باشد؛ اعتقاد به این که بدست آوردن توجه مخاطبان به معنای در اختیار گرفتن کنترول آن ها است، یک رویکرد کاملا اشتباه است؛ زیرا مخاطب با شعور شان هرگز تحت تأثیر هر گونه شعار قرار نمی گیرد مخاطب پژوهان از این نکته غافل نبوده اند که رسانه ها تحت تأثیر شرایط زمان و مکان و نیز عادات اجتماعی و فرهنگی قرار دارد – ص: 130 مخاطب شناسی) مردم بنا به دلایل متعدد اجتماعی مانند گفتگو یا برنامه ریزی امر روز مره شان و نیز بنا به مقاصد و یا ارزش های ارتباطی خاص مانند پی بردن به اخبار؛ به جمع مخاطبانی می پیوندند که برخصلت گروهی و اجتماعی شان بیشتر تأکید دارند. آن چه که مهم و قابل توجه است، دریافت پیام از ناحیه مخاطبان کاملا آگاهانه در یافت و درک می شود. تا این جا تا حدودی به این واقعیت رسیدیم که مخاطبان و جامعه توده ای کاملا متأثیر و منفعل رسانه ها نیستند بلکه باور های فرهنگی شان کاملا از سمت رسانه ها مورد توجه است. سائنز(saenz1994) اشاره ای دارد به اهمیت بی وقفه ی اجرا های که به طور وسیع و جمعی مورد تقدیر قرار می گیرند و به سرعت به یک گروه وسیع و عمومی از مخاطبان ارائه می شود. در ادامه نحوه ی اجرای برنامه از رسانه و رواج فرهنگ قابل قبول جامعه در برنامه تلویزیون یک عامل بسیار اساسی در قدردانی بنندگان از داستان های تلویزونی به عنوان وقایع برجسته است. این جملات به روشنی از یک واقعیت خبر می دهد که رسانه ها به تمامی ابعاد روابط اجتماعی و سنت های پذیرفته شده وجامعه توده ای توجه دارند به عنوان مثال در رسانه های از قبیل تلویزیون، رادیو و روزنامه ها، گویش عامه ی مردم کاملا و با دقت رعایت می شود که خود نشان دهنده تأثیر پذیری این رسانه ها جمعی از یک واقعیت است که اگر رعایت نشود کار کرد وجذابیت و عمومیت خود را به زودی از دست می دهد و از بازار رقابت ساقط می شود. در فرایند این بحث توجه به نکته ای حایز اهمیت است و ما را به هدف نزدیک تر می کند و آن این است که رسانه ها اغلب پولی است بین فضای خصوصی خانوادگی و دنیای پیرامون؛ زیرا رسانه های جمعی در محیط بسته ای مانند خانه استفاده می شود و به عنوان ابزار و وسیله مخاطب و یا مخاطبان را با فعالیت ها و مسایل جامعه و برخی شرایطی که جامعه توده آن را به طور مشترک در فضای عمومی تجربه می کند و برای شان مهم تلقی می شود. اکنون بحث در این است که ابزار چه نقشی می تواند داشته باشد. آیا ابزار د ر رفتار افراد تأثیر می گذارد؛ یا این که او را به هدف نزدیک می کند؟ روشن است که وسیله راه را برای استفاده کننده هموار می کند فردی که می خواهد از وسیله استفاده نماید سعی می کند وسیله را در اختیار خود داشته باشد می خواهم بگویم که رسانه ها به عنوان پلی بین دنیای خصوصی و محیط پیرامون؛ وسیله ای است در اختیار مخاطب به عنوان فاعل مختار که متأثیر نخواهد بود و به ارزشهای که پرداخته خود او است به شدت حساس است، هرگز اجازه نمی دهد که عناصر خارجی او را از ارزش های پذیرفته جامعه جدا کند نوشته ای که پش رو داریم تأثیر و تأثر رسانه ها را همان طور که قبلا به آن اشاره نمودم بررسی می کند بدون این که قضاوت خاصی صورت بگیرد به عنوان تحقیق ابتکاری نگاهی جامعه شناختی به این فرایند دارد لذا به نظر خودم تا کنون به نتیجه ی خوبی در این بحث دست یافته ایم که در بخش دوم تأثیر و تأثر فرهنگی واجتماعی مورد توجه قرار گرفت و تأثیر پذیری رسانه های جمعی به اثبات رسید؛ از هم اکنون در پی این خواهم بو که آیا رسانه درساختن جامعه وجامعه پذیری تأثیر گذار است؟ و در پی این سؤال که کدام یک از رسانه و یا جامعه اولویت دارد؟ در نظریه ای پاسخ می دهد که جامعه اولویت دارد؛ چون رسانه ها هرگز قادر به خلق جامعه نستند، هرچند نقش مهمی ایفا می کنند. هنگام جامعه بوجود می آید که مردم با یکدیگر جمع شوند و کاری انجام دهند که در ضمن عمل باهم ارتباط برقرار می کنند، در این میان رسانه ها به عنوان ابزار های سازمان دهنده، بسیج کننده، شکل دهنده و مشروعیت بخش این روند را کمک می کند نه این که در شکل گیری جامعه نقشی ایفا کرده باشد رسانه ها به عنوان منبع اطلاعات حامی سیاست یا ایده ئولوژی و نیز به مثابه ی پایگاهی برای انتقال فرهنگ عمل می کند؛ این نوع کار کرد ساختن جامعه نیست بلکه کمک به عملکردی آن از طریق ایجاد وحدت و انسجام یا انتقال ارزش ها و تسهیل ارتباطات میان اعضای جامعه است. بنا بر این جامعه خود پیش از رسانه ها و تأثیر شان وجود داشته است رسانه ها زمانی می تواند ارزشمند باشد و نقشی مثبتی را ایفا نماید که در جامعه تنیش به وجود بیاید و برای فرونشاندن مشکل پیش آمده تلاش نماید تا حل شود، الته باید توجه داشت که رسانه های جمعی کاملا بی طرف نیستند بلکه از علایق و سلایق توده ی جامعه نمایندگی می کند [1] با توجه به این که هر ملتی، و ساکنان ناحیه ای، از فرهنگ و ارزش های خاص خود برخوردارند، جامعه شناسان اذعان دارند که هر قوم و ملتی فرهنگ خاص خود را دارند؛ این درست نیست که به ملتی گفته شود که بی فرهنگ هستند. هیچ ملتی بی فرهنگ نیست. اما در دنیای رسانه سعی بر این است که با وجود تکثر گرایی فرهنگی یک فرهنگ مشترک بین ملت ها به وجود بیاورد یا هرکس که امکانات بیشتر، نیروی قدرت مند در امور رسانه ای دارند، فرهنگ خود را در میان سایر ملت ها توسعه ببخشند و یا به عبارت دیگر تلقین نماید. این کار توسط رسانه های جمعی انجام می شود که اکنون این تأثیر گذاری به اثبات رسیده اگر امروز هر کشوری تلاش می کند موفقیتی در این زمینه کسب نماید اما قدرت های استعماری سالهای متمادی است که از دانش جامعه شناسان و روان شناسان برای تأثیر گذاری بیشتر و بهتر استفاده می کنند تا ملت ها را تحت تأثیر افکار خود قرار بدهند که در این راستا موفق بوده و تأثیر خود را گذاشته اند که در واقع زهر خود را ریخته اند و منتظر مرگ جوامع بشری است تا در زیر خاک پنهان شان نمایند وخود چند صباحی قهقهه مستانه سردهند و سرمایه های مادی ومعنوی بشریت را در خزانه های بی سرو ته خود نگهداری و یا نابود نماید اگر چه جوامع اسلامی بشدت با این پدیده سهمگین دست و پنجه نرم می کنند و از خود مقاومت نشان می دهند اما متأسفانه به خاطر اختلا فات درونی که باز نتیجه دست اندازی و سنگ اندازی آنان است برای مقابله به مثل ضعیف عمل نموده اند و یا از مقابله باز مانده اند که یکی از علت های آن گسترش فرایند تکنولوژی صنایع رسانه امروز است که در عمق خانه ها نفوذ نموده. آقای گیدنز می نویسد: به طور متوسط کودکی که امروز متولد می شود تا سن هجده سالگی وقت خود را بیش از هر فعالیتی دیگر به غیر از خوابیدن، صرف تماشای تلویزیون خواهد کرد عملا هر خانواده ای امروزه یک دستگاه تلویزیون دارند[2] در سراسر جهان برای دست یابی به وحدت فرهنگی تلاش می شود که تا حدودی این همبستگی بوجود آمده (در غرب) جهان در پی این که یک الگو ی پویا و همه جانبه بوجود بیاورد که متغیر های اجتماعی را از لحاظ ساختاری کم رنگ نماید و سیستم های ارتباط جمعی به این امر تأکید دارد. البته همانطوری که پرداخته شد این امر انحصاری دنبال می شود. در این زمینه می نویسد: انتشار پیام امروزه به نحو فزاینده ای، مهم ترین عامل تعیین کننده شیوه توزیع قدرت و ارزش ها، در یک سیستم ارتباطاتی است که ممکن است جامعه جهانی، یک کشور یا یک واحد کوچکتر فرهنگی باشد.[3] رسانه های همگانی مانند روزنامه، مجلات، سنما و تلویزیون اغلب به عنوان سرگرمی در نظر گرفته می شود و در زندگی مردم نسبتا کم اهمیت قلمداد می شود در حالی که چنین دید گاهی کاملا گمراه کننده است. ارتباطات همگانی در بسیاری از جنبه های فعالیت های اجتماعی دخالت دارد، مثلا معاملات پولی اکنون بر پایه ی مبادله ی اطلاعاتی قرار دارد امروزه حساب بانکی توده ای از اسکناس نیست که در گاو صندوق ها نگهداری شود بلکه به عنوان فایلی در سیستم های رایانه ای ذخیره می شود کسانی که از کارت های اعتباری استفاده می کنند به یک سیستم بسیار پیچیده ی اطلاعاتی متصل می شوند که با وسایل الکترونیکی ذخیره شده انتقال می یابد و این و سایل متعدد تأثیر فراگیری بر تجربه ی ما دارد؛ بدین جهت است که آنها وسیله دسترسی به اطلاعاتی هستند که بسیاری از فعالیت های اجتماعی ما به آن بستگی دارد، در حقیقت نیاز مندی ما را بر طرف می کند از میان رسانه های همگانی تلویزیون گوی سبقت را ربوده امروز خانه ی نیست که چندین ساعت در آن تلویزیون روشن نباشد و افراد خانواده را مجذوب خود نکند. ظهور تلویزیون بر الگو های های زندگی روزانه ی ما به شدت تأثیر گذاشته است. در مواردی فعالیت های دیگر مردم پیرامون برنامه های معین تلویزیون تنظیم می شود مثلا در هنگام پخش سریال «جومونگ» بسیاری از برنامه های عادی و فعالیت های روزمره عملا تعطیل می شد، طبقات مختلف جامعه فعالیت های خود را کنار گذاشته به تماشای سریال می پرداختند. محققان در بررسی های خود به این نتیجه رسیده اند که تلویزیون تأثیر بیشتر از هر نوآوری فنی دیگر، خارج از حوزه اشتغال درامد زا، بر زندگی روزانه را داشته است. -------------------------------------------------------------------------------- [1] ارتباطات جهانی در حال گذار پروفیسور حمید مولانا - سروش تهران 1384 [2] جامعه شناسی آنتونی گیدنز نشر- نی [3] ارتباطات جهانی در حال کذارص:124 [4] آنتونی گیدنز ص: 489
اما در شرایطی که ما زندگی می کنیم گپ فرا تر از این مسایل است، ماهواره ها که کار شان فقط اشاعه ی فحشا است و انواع رزایل اخلاقی را ترویج می کنند، امکان دسترسی به آن از درون خانه ها وجود دارد. دست رسی به سایت های انترنتی اصلا محدودیت ندارد. بنا بر این با این اصطلاح که هر گاه ارتباط بر قرار گردد به دنبال آن تأثیر گذاری حتما هست، این تهاجم گسترده قطقا تأثیر گذار است تنها راهی که می تواند جلوی این عفریت ها ی خطر ناک را گرفت همدستی و همکاری ملل اسلامی است که از کیان اسلام و از قداست این مکتب الهی دفاع وجوانان را به دامن امن الهی قرار دهد و این کار شدنی است؛ واعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل- انفال 60.
در پایان این نوشته به منظور ارزیابی و اهمیت موضوع، تأثیر تلویزیون بر رفتار را مورد توجه قرار می دهم؛ در ارزیابی اثرات برنامه های تلویزیونی، بیشتر پژوهش ها در باره تأثیر تلویزیون بر کودکان مربوط می شده، اگر زمانی را که آنها صرف تماشای تلویزیون می کنند و پیامد ها ی احتمالی آن را از نظر اجتماعی شدن در نظر بگیریم به خوبی قابل درک است، مثلا تأثیر تلویزیون برگرایش به جرم و خشونت، اثرات پخش اخبار و گرایش های سیاسی نیز قابل ملاحظه و بررسی است؛ فیلم های تلویزیونی اغلب ماهیت خشن دارند که باعث بالا رفتن سطح خشونت در کودکان می شود. رابرت هاج و دیویدتریپ تأکید می کنند که واکنش های کودکان نسبت به تلویزیون متضمن تفسیر آنچه می بینند است نه فقط محتوای برنامه. [4]
